کولوستومی و ایلئوستومی چیست؟ روش‌های عمل کلستومی روده دائمی و عوارض

کولوستومی (Colostomy) و ایلئوستومی(ileostomy) عمل جراحی است که مسیر عبور مدفوع را تغییر می‌دهد. در واقع از طریق آن انتهای روده بزرگ یا کوچک را از دیواره شکم بیرون می آورند. کولوستومی در هر قسمتی از طول روده بزرگ می تواند ایجاد شود.  محلی که این راه جدید را ایجاد میکنند بسته به شرایط بیمار متفاوت است و ممکن است در قسمت کولون عرضی، سیگموئید و یا … باشد. نکته مهم در انتخاب این محل راحتی بیمار است و به همین دلیل هم در حالت نشسته و هم ایستاده منطقه مورد نظر را علامت گذاری می کنند. در ادامه دقیق تر به شما خواهیم گفت کولوستومی چیست؟ ایلئوستومی چیست؟ چرا ایجاد می‌شود؟ و چگونه باید از آن مراقبت کرد.

کولوستومی چیست – ایلئوستومی چیست

کولوستومی عمل جراحی برای منحرف کردن انتهای کولون و ایجاد دهانه ای به نام استوما است. استوما مسیری از روده بزرگ به خارج از بدن است که مواد زائد روده به جای مقعد از آن دفع می‌شود. در این حالت مواد زائد یا همان مدفوع در کیسه ای که در قسمت بیرونی بدن قرار دارد جمع آوری می شود. کولوستومی می تواند موقت یا دائمی باشد. ایلئوستومی نیز عملی مشابه کولوستومی است با این تفاوت که این بار سوراخ روی شکم ایجاد شده و روده کوچک از آن خارج میشود. معمولاً برای درما سرطان روده کوچک از این روش استفاده می‌کنند.

قسمت خارج شده روده روی شکم، به رنگ صورتی و قرمز مشاهده شده و تقریبا ظاهری شبیه به مقعد دارد. کیسه ای به این سوراخ متصل میشود، که مدفوع در آن جمع شده و این کیسه باید هر ۵ تا ۸ روز یکبار تخلیه شود.

هدف از این جراحی و قرار دادن کولوستومی، اجازه خروج مدفوع تا زمان بهبودی روده میباشد. در واقع در فردی که این عمل را انجام داده، مدفوع به جای مقعد از کولوستومی خارج می شود.

علت انجام کولوستومی و ایلئوستومی

اگر به هر دلیلی مثل آسیب یا مشکل در دستگاه گوارش نتوانید مدفوع را از مقعد دفع کنید، ممکن است نیاز به کولوستومی یا ایلئوستومی داشته باشید، پزشک با جراحی سوراخی در روده کوچک و بزرگ ایجاد شده و مواد دفعی را به بیرون هدایت می‌‎کند. کولوستومی اغلب پس از برداشتن قسمتی از کولون و عدم اتصال روده به یکدیگر استفاده می شود. از دلایل این جراحی‌ها می توان به این موارد اشاره کرد:

• بیماری های مادرزادی گوارشی
• سرطان روده بزرگ و مقعد
• کرون
• کولیت
• ضربه به شکم
• مشکلات دفعی مثل یبوست
• بی اختیاری مدفوع
• دیورتیکولیت
• سرطان واژن یا دهانه رحم
• پولیپ های پیش سرطانی روی روده بزرگ
• بعد از انجام جراحی کولکتومی
• سرطان روده کوچک

چه مدت به کولوستومی موقتی نیاز است؟

مدت زمان کولوستومی یا ایلئوستومی بستگی به علت انجام آن دارد. اگر علت کولوستومی مرتبط با سرطان باشد، ممکن است فقط برای چند ماه به آن نیاز داشته باشید تا روده بزرگ یا رکتوم یا روده کوچک بهبود یابد. اما برخی از افراد ممکن است نیاز به کولوستومی دائمی داشته باشند. اگر کولوستومی موقتی باشد، ممکن است پس از بهبودی کولون یاروده کوچک نیاز به جراحی معکوس کولوستومی یا بسته شدن داشته باشید. معمولا این جراحی حدود ۳ ماه بعد انجام می‌شود. در جراحی معکوس مجدد روده به مقعد متصل می‌شود.

تفاوت ایلئوستومی و کلستومی

ایلئوستومی و کلستومی هر دو جراحی منحرف کردن روده برای زمانی است که روده آسیب دیده و عملکرد گذشته را ندارد. با این تفاوت که ایلئوستومی برای جراحی انحراف روده کوچک و کلستومی جراحی انحراف روده بزرگ است. زمانی که کل روده آسیب دیده از ایلئوستومی و هنگامی که فقط بخشی از روده آسیب دیده از کلستومی شکم استفاده می‌شود.

مراقبت های بعد از عمل کولوستومی

بعد از جراحی بیمار معمولاً سه الی هفت روز باید در بیمارستان بستری شود. اگر عمل اورژانسی انجام شده باشد این مدت ممکن است، بیشتر هم باشد. در روز جراحی شاید لازم باشد بیمار برای رفع تشنگی خود تکه ها و تراشیده های یخ را مک بزند و روز بعد از عمل معمولاً به او اجازه مصرف مایعات داده می شود. به تدریج و تقریباً بعد از دو روز فرد می تواند به رژیم عادی خود برگردد.

بعد از این عمل مدفوع بیمار در کیسه ای که به بدنش وصل است جمع خواهد شد و به تغذیه بیمار بستگی زیادی دارد. این مدفوع جمع شده بوی بسیار بدی دارد و به همین خاطر به بیمار توصیه می شود که از مصرف غذاهایی مثل کلم، سیر و یا پیاز خودداری نماید. بعد از عمل کولوستومی رعایت نکات زیر الزامی است:

• بعد از عمل بیمار باید یک رژیم سرشار از فیبر داشته باشد تا دچار یبوست و مشکلات ناشی از آن مثل بواسیر یا هموروئید و … نشود.
• پس از انجام عمل از فعالیت‌های سنگینی که می‌تواند به شکم فشار وارد کند، مانند بلند کردن اجسام سنگین اجتناب کنید.
• خروجی مدفوع زیاد ، در چند روز اول پس از جراحی، ممکن است مدفوع بیش از حد معمول از طریق استوما دفع شود. با عادت کردن بدن به استوما و کولوستومی، این مقدار کمتر می شود. اگر بعد از چند روز کاهش پیدا نکرد، با پزشک خود تماس بگیرید. ممکن است مایعات زیادی از دست بدهید و این می تواند باعث عدم تعادل الکترولیت شود.
• دفع گاز درست مانند مدفوع است، گاز باید از کیسه کولوستومی آزاد شود. نحوه انجام این کار به نوع کیسه بستگی دارد. برخی از کیسه ها دارای فیلتری هستند که بو را از بین می برد و گاز را خارج می کند. این کار از کشش بیش از حد، جدا شدن یا ترکیدن کیسه جلوگیری می کند. مقدار گاز به رژیم غذایی و نوع کولوستومی بستگی دارد. غذاها و نوشیدنی هایی مانند لوبیا، پیاز، شیر و الکل می توانند گاز زیادی ایجاد کنند. بلعیدن هوا نیز می تواند میزان گاز در روده بزرگ را افزایش دهد. این زمانی اتفاق می افتد که آدامس می جوید یا از طریق نی می نوشید.
• قرص یا کپسول کامل در مدفوع، ممکن است قرص ها و کپسول ها دست نخورده در کیسه خارج شوند. این می تواند به این معنی باشد که بدن دارو را جذب نکرده است. اگر این اتفاق افتاد به پزشک خود بگویید. آنها ممکن است بتوانند به جای آن داروهای مایع یا ژل تجویز کنند.
• استومای مسدود شده، بافت اسکار یا غذای هضم نشده ممکن است استوما را مسدود کند. اگر این اتفاق بیفتد، مدفوع و گاز نمی توانند وارد کیسه شوند. ممکن است درد یا تورم شکم، حالت تهوع یا استفراغ داشته باشید. ممکن است بتوانید خودتان انسداد را از سر راه بردارید. سعی کنید از غذاهای جامد و نوشیدن مایعات اضافی، از جمله نوشیدنی های گرم مانند چای اجتناب کنید. همچنین می توانید شکم خود را در اطراف استوما ماساژ دهید یا زانوهای خود را به سمت قفسه سینه خود بکشید و از این طرف به سمت دیگر تکان دهید. اگر این نکات کارساز نبود، فوراً با پزشک خود تماس بگیرید.

رژیم غذایی بعد از کولوستومی و ایلئوستومی

بعد از جراحی بایبد بیشتر از مایعات و غذاهای کم فیبر استفاده کرد. برای کنترل رژیم غذایی موارد زیر را رعایت کنید:

• حداقل باید ۱۰ لیوان آب در طول روز بنوشید. تا بدن دچار کم‌آبی نشود.
• این جراحی اغلب باعث کمبود ویتامین b12 میشود، بنابراین این بیماران باید از مکمل های این ویتامین استفاده کنند.
• مصرف سبزیجات خام، ذرت، آجیل و غذاهایی که سبب تولید گاز می‌شوند، ممنوع است.
• استفاده از غذاهای تند، سرخ شده و قندی توصیه نمی‌شود.
• از آنجایی که این جراحی موجب کمبود  میزان سدیم و پتاسیم بدن می‌شود، بنابراین مصرف خوراکی های حاوی سدیم و پتاسیم مثل آب‌گوشت، گوجه‌فرنگی، موز، سیب‌زمینی و اسفناج توصیه می‌شود.

تعویض کیسه

این کیسه باید هر ۵ تا ۸ روز تعویض شود. معمولا بعد از انجام جراحی، پزشک و تیم مراقبتی توضیحات لازم را در این باره می‌دهند. برای تعویض کیسه این نکات را رعایت کنید :

• دست خود را زیر کیسه قرار داده و از روی پوست جدا کنید.
• پوست خود را با دستمال مرطوب تمیز کرده و سپس خشک کنید.
• کیسه جدید را متناسب با برآمدگی شکم برش دهید.
• بعد از جدا کردن چسب کیسه آن را روی پوست بچسبانید.
• سپس چسب را روی پوست محکم کنید.

عوارض کولوستومی روده

عوارض مشترک این عمل که معمولاً در ۲۰ درصد جراحی ها رخ می دهد شامل موارد زیر است:

• فیستول
• بوی بد و زننده
• انسداد ثانویه روده
• درماتیت پوستی
• ایسکمی
• فتق اطراف استوما
• زخم در ناحیه استوما
• هایپرپلازی
• خون‌ریزی اطراف زخم
• عفونت
• سنگ کیسه صفرا
• به داخل کشیده شدن استوما
• پرولاپس استوما
• ترشح مواد خروجی

خطرات و فاکتورهای ریسک

خطرات این عمل هم شامل همان خطرات مشترک میان تمام روش های جراحی می باشد:

• سکته یا حمله قلبی
• مشکلات تنفسی
• تشکیل لخته در وریدهای پا و احتمال انتقال آن‌ به ریه
• عفونت زخم 

خطرات مخصوص کولوستومی:

• صدمه و آسیب به ارگان‌های مجاور
• امکان خونریزی داخل شکمی
• سوء جذب مواد مغذی
• کم آبی و دهیدراته شدن بدن به علت دفع زیاد مایعات از طریق استومی 
• عفونت مجاری ادراری و شکم یا ریه

انواع روش های جراحی کولوستومی

این جراحی تحت بیهوشی کامل و در بیمارستان انجام میشود، این جراحی به صورت باز و یا لاپاروسکوپی قابل انجام است. در روش باز یک خط بزرگ وسط شکم برش داده می شود، ولی در روش لاپاراسکوپی برش های کوچکی در جاهای مختلف شکم زده می شود.

• کولوستومی انتهایی یا (End Colostomy): این روش در سیگموئید یا ناحیه سکوم استفاده می شود. کولون بریده شده و انتهای آن توسط بخیه یا استاپلر بسته می شود. این نوع رایج ترین روش کولوستومی دائم می باشد.
• کولوستومی لوپ یا (Loop Colostomy): در این نوع، قسمت قوس روده بزرگ یا Loop را برای برش انتخاب می کنند و با ایجاد یک شکاف کوچک آن را به روی پوست می آورند تا مواد زائد گوارشی خارج شود. در برخی موارد هم برای اینکه قسمت قوس کولون را ثابت نگه دارند، یک میله پلاستیکی را برای ۷ الی ۱۰ روز زیر آن قرار می دهند.
• سکوستومی یا (Cecostomy): این روش عوارض زیادی دارد و به همین دلیل کمتر استفاده می شود. در این روش یک برش عرضی کوچک در انتهای شکم در قسمت سکوم ایجاد می کنند و سپس در مرحله بعدی برای ایجاد استومی دو روش وجود دارد: در روش اول لبه سوراخی که ایجاد شده است را به پوست بخیه می زنند و استومی مستقیماً به روی پوست باز خواهد شد.
• در روش دیگر یک درن (وسیله ای برای تخلیه ترشحات در جراحی ها)  را که داخلش سوراخ شده است به روی سکوم وارد می شود و با بخیه ثابت نگه داشته می شود. این نوع برای کاهش فشار روده بزرگ که در اثر انسداد به وجود می آید بسیار کاربرد دارد.
• کولوستومی یا (Double-barreled): این روش بیشتر برای کولون عرضی استفاده می شود که در آن با ایجاد یک برش کوچک عرضی در پوست وسط شکم، کولون عرضی به روی پوست می آید و سپس با قیچی آن را برش می دهند.

این روش دو سوراخ را بر روی سطح پوست ایجاد می کند: دیستال و پروگزیمال. که قسمت ابتدای پروگزیمال، مواد دفعی روده‌ای و معده ای را تخلیه می‌کند و قسمت آخر دیستال، ترشحات قسمت انتهای روده بزرگ را به بیرون خالی می کند.

منبع : https://www.nhs.uk/conditions/colostomy/

سوالات متداول کولوستومی یا ایلئوستومی